چای و تقلبات رایج در آن

تاریخچه چای

چای یک نوشیدنی معطر است که از برگ‌های خشک شده گیاه کاملیا سیننسیس (Camellia sinensis) تهیه می‌شود و به عنوان یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در جهان شناخته می شود. تاریخچه چای به حدود 5000 سال پیش و به چین باستان برمی گردد. طبق افسانه‌ها، شن نونگ امپراطور چین که به بهداشت و تغذیه اپلی یت زیادی می‌داد، روزی در حال جوشاندن آب بود که چند برگ از بوته چای به صورت تصادفی درون آب افتاد. نتیجه این اتفاق، نوشیدنی معطر و خوش‌طعمی بود که به تدریج به عنوان داروی درمانی و نوشیدنی‌ای سودمند در چین رواج پیدا کرد. در حدود قرن هشتم میلادی چای از چین به ژاپن وارد شد. راهبان بودایی ژاپنی که برای تحصیل به چین سفر کرده بودند، چای را به عنوان وسیله ای برای تمرکز و آرامش در مدیتیشن به کشورشان آوردند و بعد از آن زمان، چای جزئی مهم از فرهنگ ژاپنی شد و مراسم چای ژاپنی شکل گرفت. در اوایل قرن هفدهم میلادی چای توسط پرتغالی ها و هلندی ها به اروپا آورده شد. چای در ابتدا کالایی گران قیمت و لوکس بود و فقط در میان طبقات بالای جامعه مورد استفاده قرار می گرفت اما در اواسط قرن هفدهم چای به بریتانیا وارد شد و به سرعت در این کشور محبوب شد. بریتانیایی ها برای تامین نیاز خود به چای و برای کاهش وابستگی خود به واردات چای از چین، شروع به کشت چای در مستعمرات خود به‌ویژه هند کردند و تا قرن نوزدهم، چای به نوشیدنی ملی در بریتانیا تبدیل شد. اما ورود چای به ایران، چای تا قرن پانزدهم در ایران شناخته شده نبود و نوشیدنی اصلی در ایران، قهوه بود. در دوره صفویه با گسترش روابط تجاری با کشورهای شرقی به‌ویژه چین، چای به تدریج وارد ایران شد. با این حال، تا اواسط دوره قاجاریه چای در ایران رواج چندانی نداشت و نوشیدنی اصلی همچنان قهوه بود. در دوره قاجار، محمد میرزا کاشف السطنه که از دیپلمات های ایران در هند بود توانست بذرهای چای را بصورت مخفیانه از هند به ایران بیاورد زیرا در آن زمان بریتانیا که به کشت چای در هند پرداخته بود، اجازه صادرات بذر چای به کشورهای دیگر را ممنوع کرده بود. کاشف السطنه پس از بازگشت به ایران، اولین مزارع چای را در لاهیجان در استان گیلان تاسیس کرد و به پدر چای ایران معروف شد. پس از ورود چای به ایران، این نوشیدنی به سرعت محبوب شد و جای قهوه را گرفت. امروزه چای یکی از اصلی ترین بخش های فرهنگ پذیرایی و مهمان نوازی در ایران است و نوشیدن چای به یک سنت روزمره تبدیل شده است. بیشتر ایرانی‌ها ترجیح می‌دهند چای را داغ بنوشند. مصرف چای داغ یکی از عادات رایج در فرهنگ ایرانی است و بسیاری از افراد به داغ بودن چای اهمیت زیادی می‌دهند.

میزان مصرف چای

چای به عنوان ملکه نوشیدنی‌ها شناخته می‌شود زیرا علاوه بر محبوبیتش، تنوع طعم‌ها و روش‌های تهیه خاصی دارد. علاوه براین چای به عنوان دومین نوشیدنی پرمصرف پس از آب شناخته می شود، بطوریکه روزانه بیش از 5 میلیارد فنجان چای در سراسر جهان مصرف می شود. آمار مصرف سالانه چای در جهان بر اساس آخرین آمار در سال 2023، حدود 7/3 میلیارد کیلوگرم بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2029 به 8/3 میلیارد کیلوگرم برسد. در ایران نیز بر اساس آخرین آمار رسمی جهانی در سال 2022، سالانه 150 هزار تن چای در کشور مصرف می شود و بر اساس همین آمار، مصرف سالانه چای برای هر ایرانی 1/68 کیلوگرم می باشد. بر اساس آخرین آمار سازمان چای کشور، میزان واردات 12 ماهه سال 1402، حدود 42293 تن به ارزش حدود 229/4 میلیون دلار از کشورهای هند، سریلانکا، امارات متحده عربی، کنیا، ترکیه، چین، هلند، ویتنام و کشورهای مناطق آزاد (1602 تن) بوده است که بیشترین میزان واردات از کشور هند به میزان 21339 تن می باشد. چای با چالش‌ها و مشکلات گوناگونی مواجه است که می‌تواند بر کیفیت و سلامت آن تأثیر بگذارد. یکی از بزرگ‌ترین این چالش‌ها، مسئله تقلب در چای است.

تقلبات در چای

چای یکی از نوشیدنی‌هایی است که به دلیل مصرف زیاد آن در سراسر جهان، در معرض تقلب قرار دارد. افزایش قیمت برخی انواع چای به خاطر تغییرات آب و هوا ( مانند خشکسالی)، تغییرات در وضعیت اقتصادی کشورها (مشکلات مالی) و ... بر این موضوع تأثیر می‌گذارد. در صنعت چای، به دلیل وجود چندین تولیدکننده و توزیع‌کننده، احتمال دارد که هر کدام اطلاعات دقیقی از کیفیت و اصالت محصول چای ارائه نکنند. این موضوع باعث می‌شود که صنعت چای به شدت در معرض تقلب قرار گیرد. سطح پلی‌فنول (یک ترکیب گیاهی است که می تواند به عنوان آنتی اکسیدان عمل کند و از آسیب به سلول های بدن جلوگیری نماید)، کافئین و سایر ترکیبات مفید برای تأیید خلوص چای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. غلظت پلی فنل ها نه ‌تنها معیار کیفیت (اگر چای دارای مقدار بالایی از پلی‌فنل‌ها باشد، معمولاً به عنوان چای باکیفیت شناخته می‌شود. زیرا پلی‌فنل‌ها به طعم، عطر و رنگ چای کمک می‌کنند و وجود آنها می‌تواند نشان‌دهنده فرآوری صحیح و شرایط کشت مناسب باشد) و خواص سلامتی چای را به دلیل خواص آنتی اکسیدانی  و ضدالتهابی تعیین می کند، بلکه با تجزیه و تحلیل مقدار آن می‌توان به اصالت چای پی برد ( به عنوان مثال، ممکن است چای‌های تقلبی مقدار پلی‌فنل‌ پایین تری داشته باشند). علاوه بر این ترکیبات پلی‌فنولی می‌توانند به تعیین منشأ جغرافیایی چای نیز کمک کنند. برخی از گونه‌های چای در مناطق خاص دارای ترکیب‌های خاصی از پلی‌فنول‌ها هستند که می‌تواند به شناسایی محل تولید کمک کند. طبق استاندارد ملی ایران به شماره 623 (چای سیاه - ویژگی ها و روش های آزمون) مقدار پلی فنل کل، حداقل 9 درصد جرمی (به این معنا که در هر ۱۰۰ گرم از نمونه‌ چای مورد بررسی، ۹ گرم آن را ترکیبات پلی‌فنل تشکیل می‌دهد) عنوان شده است. کافئین نیز در چای به لحاظ خلوص و کیفیت نقش دارد، بطوریکه سطح کافئین می‌تواند نشان‌دهنده کیفیت برگ‌های چای باشد. چای‌های با کیفیت، معمولاً کافئین بیشتری دارند. علاوه بر این کافئین می‌تواند بر طعم چای تأثیر بگذارد و به ایجاد تعادل میان تلخی و شیرینی چای کمک کند. کافئین با ترکیبات دیگر چای مانند پلی‌فنل‌ها تعامل دارد و می‌تواند خواص آنتی‌اکسیدانی چای را تحت تأثیر قرار دهد. طبق استاندارد ملی ایران به شماره 623 (چای سیاه - ویژگی ها و روش های آزمون) مقدار کافئین، حداقل 2 درصد جرمی عنوان شده است (این بدان معناست که اگر ۱۰۰ گرم چای خشک داشته باشیم، باید حداقل ۲ گرم از آن، کافئین باشد). بازار چای تحت تأثیر تقلبات مختلفی قرار دارد که می‌تواند کیفیت این نوشیدنی را به خطر اندازد.

تقلبات رایج در چای

تقلب در چای توسط افراد سود جو به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که هدف اصلی آنها کاهش هزینه تولید و افزایش سود است. این تقلب‌ها نه‌ تنها کیفیت محصول را پایین می‌آورند، بلکه ممکن است بر روی سلامت مصرف‌کننده نیز تاثیر گذار باشند. برخی از تقلبات رایج شامل موارد زیر می باشند:

1- استفاده از رنگ های مصنوعی و طبیعی

چای به طور طبیعی دارای خاصیت رنگ‌دهی است و ترکیبات پلی‌فنلی موجود در آن هنگام دم‌کردن، رنگی طبیعی به آن می دهند. اما برخی سودجویان برای افزایش جذابیت ظاهری و پنهان کردن کیفیت پایین چای‌هایی که دچار آفت‌زدگی، آسیب‌های فیزیکی یا ... شده‌اند، از رنگ‌های مصنوعی یا طبیعی استفاده می‌کنند تا ظاهر محصول را جذاب‌تر نشان دهند و نظر مشتریان را جلب کنند. استفاده از این رنگ‌ها در چای غیر مجاز می باشد و اضافه کردن رنگ به چای، نوعی تقلب محسوب می شود.

2- اضافه کردن برگ های گیاهان دیگر به چای

برخی سودجویان برای کاهش هزینه‌ها یا افزایش حجم محصول چای، اقدام به افزودن برگ های گیاهان دیگر به آن می‌کنند. یکی از نمونه‌های رایج این تقلب، استفاده از گیاه کاسنی است که به عنوان یک افزودنی ارزان‌قیمت به چای افزوده می‌شود. هرچند ظاهر کاسنی با برگ‌های چای کاملا متفاوت است، اما بسته به نحوه تجاری سازی نمونه های چای، زمانی که این دو ماده آسیاب شده و با یکدیگر ترکیب می‌شوند، تشخیص آن برای مصرف‌کنندگان به‌صورت چشمی بسیار دشوار می‌شود، افزودن چنین گیاهانی می‌تواند رنگ و طعم چای را به‌گونه‌ای تغییر دهد که از نظر مصرف‌کننده ناخوشایند باشد.

3- استفاده از اسانس ها یا طعم دهنده های مصنوعی و طبیعی

فروش چای کهنه یا تاریخ‌گذشته به جای چای تازه، یکی از شیوه‌های متداول تقلب در صنعت چای به‌شمار می‌رود. این نوع چای معمولاً فاقد طعم و عطر اصلی خود است. برخی فروشندگان متخلف برای پنهان کردن این نقص، با افزودن اسانس‌ های مصنوعی یا طبیعی، رایحه‌ای فریبنده به محصول می‌دهند و آن را در بسته‌بندی‌های نو و جذاب عرضه می‌کنند. این اقدام موجب جلب اعتماد مشتری و افزایش فروش می‌شود و فروشندگان غیرقانونی نیز سود بالاتری کسب می کنند.

تاثیر چای تقلبی بر سلامتی انسان

برخی تقلب‌ها هر چند ممکن است تاثیر چندانی روی سلامت نداشته باشند اما به دلیل انجام آنها بدون اطلاع مصرف‌کننده، نوعی فریب محسوب می‌شوند. در مقابل برخی تقلبات مانند رنگ ها، اسانس ها و ... می‌توانند اثرات منفی جدی بر روی سلامتی مصرف‌کنندگان داشته باشند. اسانس ها و رنگ های استفاده شده در چای ممکن است به مرور زمان و در طولانی مدت باعث واکنش حساسیت زایی (مانند خارش، کهیر و التهاب)، مشکلات گوارشی و بر هم زدن تعادل میکروبیوم روده، صدمات مغزی، آسیب به جنین در دوران بارداری، اختلال در عملکرد کبد و کلیه، افزایش احتمال ابتلا به سرطان و ... شوند.

تشخیص چای تقلبی از غیرتقلبی

علاوه بر خرید چای از برندهای معتبر، که معمولاً از نظر کیفیت و ایمنی تحت نظارت و تأیید سازمان‌های مربوطه مانند سازمان استاندارد، سازمان غذا و دارو و ... قرار دارد، می‌توانید با انجام برخی از آزمایش‌های ساده در منزل تا حدودی از غیرتقلبی بودن چای خریداری شده اطمینان حاصل کنید:

1-  چند برگ چای را در آب داغ بریزید. چای غیر تقلبی به تدریج رنگ می‌گیرد. درحالی که چای تقلبی معمولاً خیلی سریع رنگ پس می دهد. چای سیاه تقلبی و دارای رنگ مصنوعی، خیلی زود (5 تا 6 دقیقه)، رنگ می‌دهد و رنگی تیره و غیر طبیعی ایجاد می کند. دم کشیدن و رنگ دادن چای غیر تقلبی زمان می‌برد و اگر در مدت زمان کافی (حدود 15 تا 20 دقیقه) دم بکشد، عطر، طعم و رنگ طبیعی (معمولا رنگ قهوه ای مایل به قرمز) ایجاد می کند.

2- یک راه دیگر برای تشخیص رنگ‌ مصنوعی در چای، این است که چای دم‌کشیده را در یک لیوان شیشه‌ای بریزید و اجازه دهید ۲۴ ساعت در آن بماند. پس از این مدت، اگر چای به رنگ سیاه درآمد و ته‌نشین شد یا اثر آن بعد از شستن لیوان باقی ماند، این نشانه واضحی است که چای دارای رنگ‌ مصنوعی است.