۱۴۰۳.۰۹.۱۹
منابع ورود نیترات به بدن انسان
مصرف بی رویه کودهای شیمیایی ازته توسط کشاورزان، باعث آلوده شدن محصولات کشاورزی و آبهای زیر زمینی و آشامیدنی به نیترات می شود. در مورد محصولات کشاورزی، سبزیجات و میوه ها منبع اصلی نیترات هستند که بیش از 80 درصد از متوسط نیترات وارد شده به بدن انسان از این طریق می باشد. بطور کلی با توجه به مسیر حرکت نیترات، محصولات کشاورزی که از برگ، ساقه و ریشه آنها استفاده می شود به ترتیب میزان نیترات بیشتری دارند و محصولات کشاورزی که از میوه آنها استفاده می شود میزان نیترات کمتری دارند.
نکته قابل توجه اینست که باقیمانده نیترات در برخی موارد در سبزیجات به خصوص اسفناج و کاهو از سوسیس و کالباس بیشتر است. علاوه بر میزان کود دهی ، رقم گیاه، نوع کشت، شرایط آب و هوایی، زمان برداشت و نحوه نگهداری محصول بعد از برداشت در تجمع نیترات در گیاهان مؤثر است.
علاوه بر این، تجمع نیترات در گیاهان با فعالیت آنزیم ردوکتاز رابطه غیر مستقیم دارد و با کاهش فعالیت این آنزیم، میزان تجمع نیترات افزایش می یابد. فعالیت این آنزیم علاوه بر شرایط محیطی مانند شدت نور، به وجود عناصری از قبیل مولیبدن و منگنز وابسته است و کمبود این عناصر باعث کاهش فعالیت این آنزیم می شود. مکانیسم فعالیت این آنزیم به این گونه است که در مرحله اول، نیترات توسط آنزیم نیترات ردوکتاز به نیتریت احیا می شود و سپس نیتریت توسط آنزیم نیتریت ردوکتاز به آمونیوم احیا شده و طی فرآیندی وارد مسیرهای تولید اسید آمینه می شود.
در مورد آبهای زیر زمینی و آشامیدنی، طبق مطالعات انجام شده، میزان نیترات موجود در بعضی از منابع آبهای آشامیدنی در شهرستان های مختلف ایران بالاتر از حد مجاز است. به همین دلیل کنترل غلظت نیترات آب به عنوان یکی از عوامل خطرناک در سرطان زایی (سرطان روده بزرگ، تخمدان، کلیه و مثانه) حائز اهمیت است.
اثرات مضر نیترات روی سلامت انسان
طبق بیانیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) مصرف روزانه قابل قبول و بی خطر نیترات، 7 / 3 -0 میلی گرم در کیلوگرم وزن بدن برای افراد بالغ می باشد.
نیترات وارد شده به بدن انسان طی فرآیندهایی به نیتریت تبدیل شده که با آمین ها ترکیب و باعث تشکیل نیتروز آمین می شود که ماده سرطان زاست.
در طی انبار شدن قوطی های کنسرو حاوی مواد غذایی با مقادیر بالای نیترات، قلع بکار رفته در پوشش قوطی های کنسرو آزاد شده و پس از ورود به ماده غذایی و مصرف توسط انسان، باعث سوزش چشم، سر درد، شکم درد، سرگیجه و اختلالات تنفسی می‌شود.
چنانچه برای درست کردن شیر خشک برای نوزادان از آب آشامیدنی دارای سطح بالاتر از حد مجاز نیترات که استاندارد ایران آن را 50 میلی گرم در لیتر اعلام کرده است، استفاده شود احتمال خطر ابتلای نوزادان به بیماری مت هموگلوبینمی یا سندرم نوزاد کبود وجود دارد.
توصیه های لازم برای ورود کمتر نیترات به بدن
از آنجا که ورود نیترات از طریق مواد غذایی و آب آشامیدنی اجتناب ناپذیر است. بهترین راهکار، پیشگیری از ورود بیش از اندازه نیترات به بدن است.
راهکارها در مزرعه:
- کاشت ارقامی که نیترات کمتری جذب می‌کنند.
- مدیریت صحیح کودهای ازته که علاوه بر عدم مصرف بیش از اندازه، به زمان مصرف کود هم توجه شود. به دلیل اینکه در فصول سرد سال به دلیل کاهش شدت نور و کوتاه بودن طول روز و کمتر شدن فعالیت آنزیم ردوکتاز، انباشتگی نیترات بیشتر است.
- تأمین عناصری از قبیل مولیبدن، منگنز بدلیل اینکه کمبود این عناصر باعث تجمع نیترات در گیاهان می‌شوند.
- برداشت محصولات کشاورزی به خصوص سبزیهای برگی در بعد از ظهر، که با این کار اجازه داده می شود آنزیم ردوکتاز در طول روز فعالیت خود را انجام داده و میزان تجمع نیترات کاهش یابد.
راهکارها در منزل:
- آبکشی محصولات کشاورزی و قرار دادن آنها در محلول 20 درصد سرکه به مدت 10 دقیقه منجر به کاهش قابل ملاحظه مقدار نیترات می شود.
- کاهش میزان نیترات از طریق آب پز کردن محصولات کشاورزی به جای سرخ کردن.
- مسواک زدن و استفاده از دهان شویه چون با کاهش بار میکروبی دهان، تبدیل نیترات به نیتریت را کمتر می‌کند.