نوشابه انرژی زا

تاریخچه نوشابه انرژی زا

نوشابه های انرژی زا نوشیدنی هایی هستند که حاوی سطوح بالایی از ماده محرک، مانند کافئین و قند هستند. در تهیه آنها از مکمل ها و ویتامین ها هم استفاده می شود. این نوشیدنی با هدف افزایش هوشیاری و انرژی به بازار عرضه می شود.

اولین نوشابه انرژی زا در دهه 1960 به نام لیپوویتان (Lipovitan) در شرکت داروسازی به نام تایشو (Taisho) در ژاپن برای کمک به رفع خستگی و افزایش هوشیاری افرادی که نیاز داشتند ساعت طولانی بیدار بمانند، مانند کارگران کارخانه ها یا رانندگان کامیون، تولید شد. ماده اصلی سازنده آن تائورین (taurine) بود که یک آمینو اسید (اجزای سازنده پروتئین) است و امروزه هم در تهیه نوشابه های انرژی زا استفاده می شود. این نوشابه ها امروزه به یکی از محبوب ترین نوشیدنی ها تبدیل شده اند و نام های تجاری مختلف، فرمول ها و طعم های مختلفی را به بازار عرضه می کنند و به طور گسترده مورد مصرف مردم قرار می گیرند و به یک صنعت چند میلیارد دلاری تبدیل شده ‌اند که بازار جهانی آن همچنان در حال گسترش است، به طوری که در سال 2023 تقریباً 33 میلیارد قوطی نوشابه انرژی زا به فروش رسیده است.

موضوع نگران کننده این است که این روزها مصرف نوشابه انرژی زا بین کودکان و نوجوانان توسعه پیدا کرده و در حال افزایش است و احتمالاً بیشترین مصرف این نوشابه ها در بین نوجوانان است، طبق بررسی هایی که در سال های 2013-2021 انجام شده است، 13 تا 67 درصد از نوجوانان در سراسر جهان از نوشابه انرژی زا استفاده می کنند که مصرف بیش از اندازه این نوشابه ها می تواند عوارضی را برای سلامتی به دنبال داشته باشد.

خطرات نوشابه های انرژی زا

مصرف بیش از اندازه نوشابه های انرژی زا به علت کافئین و قند موجود در آن می تواند خطراتی روی سلامت مصرف کننده داشته باشد.

1. کافئین

میزان کافئین موجود در نوشابه های انرژی زا 320 میلی گرم در 1 لیتر است یعنی در یک قوطی 250 میلی لیتری نوشابه انرژی زا حدوداً 80 میلی گرم کافئین وجود دارد که برابر با مقدار کافئین دو قوطی نوشابه گازدار معمولی است (یک قوطی نوشابه گازدار معمولی 335 میلی لیتری، 33/5 میلی گرم کافئین دارد)، این مقدار کافئین حتی از مقدار کافئین یک شات اسپرسو نیز بیشتر است (یک شات اسپرسو 30 میلی لیتری، 63 میلی گرم کافئین دارد) و معادل با پنج فنجان چای است (یک فنجان چای 100 میلی لیتری، 20 تا 35 میلی گرم کافئین دارد).

شما با نوشیدن یک قوطی نوشابه انرژی زا در عرض چند دقیقه، تقریباً پنج فنجان چای می نوشید، آیا این مقدار چای را در یک وعده مصرف می کنید؟

مضرات کافئین

مصرف بیش از حد کافئین با عوارض جانبی همراه است که شامل اضطراب، تغییر ریتم و سریع شدن ضربان قلب، افزایش فشار خون به صورت موقتی، مشکلات گوارشی، تکرر ادرار، اختلالات خواب و خستگی است. به طور معمول کافئین به هوشیاری بیشتر در طول روز کمک می کند، اما می تواند روی کمیت و کیفیت خواب تاثیر منفی گذاشته و مانع از خواب عمیق شود به گونه ای که، با وجود کافی بودن زمان خواب، احساس خستگی رفع نشود، علاوه بر این مصرف بیش از اندازه و یا منظم کافئین می تواند منجر به اعتیاد به کافئین شده و وابستگی روانی یا فیزیکی ایجاد کند، یعنی به علت وابستگی به اثرات کافئین، با چند ساعت (حدوداً 12 تا 24 ساعت) مصرف نکردن کافئین، علائمی مانند سردرد، خستگی و... ایجاد شود. افرادی که به مصرف کافئین عادت ندارند، ممکن است پس از مصرف مقدار کم و یا متوسط کافئین که معمولا مشکلی ایجاد نمی کند دچار این عوارض شوند. علاوه بر این ژنتیک در میزان تحمل نسبت به کافئین تاثیر دارد، بعضی از افراد می توانند مقدار کافئین بیشتری را نسبت به دیگران مصرف کنند و دچار عوارض منفی نیز نشوند.

مقدار مجاز مصرف روزانه کافئین

آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا (AACAP)، مقدار مجازی از کافئین را برای مصرف کودکان زیر 12 سال تعیین نکرده است و بیان می کند که کودکان زیر 12 سال باید از مصرف کافئین خودداری کنند و مقدار مجاز مصرف کافئین برای نوجوانان 12 تا 18 ساله باید روزانه کمتر از 100 میلی گرم باشد.

2. قند

در یک قوطی نوشابه انرژی زا 250 میلی لیتری تقریباً 27 گرم قند معادل با 7 حبه قند (هر حبه قند 4 گرم است) وجود دارد، این مقدار قند معادل با 9 برش نان تست سفید است (هر برش نان تست سفید 3 گرم قند دارد).

شما با نوشیدن یک قوطی نوشابه انرژی زا در عرض چند دقیقه، در واقع 9 برش نان تست سفید مصرف می کنید، آیا این مقدار نان را در یک وعده مصرف می کنید؟

مضرات قند

مصرف مقادیر بیش از حد قند می تواند منجر به افزایش وزن و مقاومت به انسولین شود که در نهایت باعث افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 می شوند، دیگر مضرات مصرف بیش از حد قند شامل افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی، افزایش خطر ابتلا به برخی از سرطان ها، ایجاد تغییرات در خلق و خو، افزایش خطر افسردگی، تسریع روند پیری، آکنه، تاثیر منفی بر سلامت دندان، افزایش اختلال حافظه و ابتلا به بیماری آلزایمر است. مواد غذایی که قند زیادی دارند می توانند به سرعت سطح قند خون و انرژی بدن را بالا ببرند که زود گذر است و دوباره پس از مدت کوتاهی سطح قند خون و انرژی بدن کاهش پیدا می کند و در نهایت این نوسانات باعث ایجاد احساس خستگی می شوند.

مقدار مجاز مصرف روزانه قند

سرویس سلامت ملی (NHS) اعلام کرده است که بزرگسالان روزانه بیشتر از 28 گرم قند معادل با 7 حبه قند و کودکان 7 تا 10 سال بیشتر از 24 گرم قند معادل با 6 حبه قند نباید مصرف کنند.

نوشابه انرژی زا بدون قند

برخی از مردم برای کاهش خطرات قند از محصولات بدون قند استفاده می کنند، روی بعضی از محصولات غذایی از جمله نوشابه های انرژی زا نیز عبارت "بدون قند" نوشته شده است. در تهیه نوشابه انرژی زا بدون قند، به جای قند از شیرین کننده های مصنوعی استفاده می شود، برخلاف تصور عموم مردم این شیرین کننده ها نیز مانند قند خطراتی روی سلامتی دارند.

خطرات نوشابه های انرژی زا بدون قند

در تهیه نوشابه های انرژی زا بدون قند از شیرین کننده های مصنوعی مانند آسپارتام یا آسه سولفام و... استفاده می کنند و سازمان جهانی بهداشت (WHO) اعلام کرده است که استفاده طولانی مدت از شیرین کننده های مصنوعی خطر دیابت نوع 2، حمله قلبی، سکته مغزی و مرگ را افزایش می دهد.

مقدار ایمن مصرف نوشابه ‌های انرژی ‌زا

افرادی که به طور منظم رژیم غذایی سرشار از قند و کافئین مصرف می‌ کنند، به مرور زمان با خطراتی مانند نوسانات شدید قند خون، پیری زودرس، چاقی، بیماری ‌های قلبی، دیابت و کاهش عملکرد ذهنی مواجه می‌ شوند. این رژیم غذایی به دلیل کالری بالا و کمبود مواد مغذی، نامناسب است و می ‌تواند باعث افزایش استرس و بروز اختلالات خواب شود و این عوامل به نوبه خود، سلامت مو را تحت تأثیر قرار داده و به ریزش مو منجر می‌ شوند. با توجه به این خطرات، کنترل دقیق مصرف قند و کافئین ضروری است، به ‌ویژه برای گروه ‌های حساس مانند کودکان و نوجوانان.

آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا (AACAP)، اعلام کرده است که، مصرف نوشابه های انرژی زا برای کودکان مناسب نیست و مصرف کافئین را برای کودکان زیر 12 سال توصیه نمی کند علاوه بر این مقدار مجاز مصرف کافئین توسط سایر سازمان های معتبر نیز برای این گروه سنی تعیین نشده است. مقدار کافئین موجود در نوشابه های انرژی زا برای کودکان که در حال رشد هستند، سیستم های بدن آنها تکامل نیافته است و وزن کم بدن آنها، مناسب نیست. همچنین مقدار قند موجود در یک قوطی (27 گرم در 250 میلی لیتر) بیشتر از مقدار توصیه شده مصرف روزانه قند برای کودکان (24 گرم در روز) است. بنابراین، همانطور که روی بسته بندی نوشابه های انرژی زا نوشته شده است، کودکان نباید نوشابه های انرژی زا مصرف کنند و بهتر است از نوشیدنی های سالم تر دیگری مانند آب، شیر و آب میوه های طبیعی استفاده کنند.

آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا، مصرف نوشابه های انرژی زا را برای نوجوانان (12 تا 18 سال) نیز توصیه نمی کند، البته برای این گروه سنی مصرف کمتر از 100 میلی گرم کافئین در روز را مجاز اعلام کرده است. از آنجا که مصرف نوشابه های انرژی زا امروزه در بین نوجوانان رواج پیدا کرده است و مقدار کافئین موجود در یک قوطی (80 میلی گرم در 250 میلی لیتر)، تقریباً با حداکثر مقدار مجاز مصرف کافئین در روز برای آنها برابر است. علاوه بر این، مقدار قند موجود در یک قوطی (۲۷ گرم در ۲۵۰ میلی ‌لیتر) نیز تقریباً با مقدار توصیه‌ شده مصرف روزانه قند (۲۸ گرم در روز) برابر است. با در نظر گرفتن مصرف سایر مواد غذایی حاوی کافئین و قند در همان روز، توصیه می شود که نوجوانان برای جلوگیری از مصرف بیش از حد کافئین و قند یک قوطی نوشابه انرژی زا را در یک روز مصرف نکنند و به عنوان مثال نصف قوطی را مصرف کنند و یا در صورت تمایل به مصرف یک قوطی کامل نوشابه انرژی زا، از مصرف سایر مواد غذایی حاوی کافئین و قند در همان روز اجتناب کنند.