۱۴۰۳.۱۲.۱۹
تاریخچه کشف بیماری آلزایمر
پیش از قرن ۲۰، مشکلات حافظه و زوال شناختی در افراد مسن معمولاً بخشی از روند طبیعی پیری به حساب می آمد و به عنوان یک بیماری مستقل شناخته نمی شد. دکتر آلوئیس آلزایمر (Alois Alzheimer)، پزشک و روان پزشک آلمانی، پیشگام در بررسی ارتباط بین نشانه های بیماری و تغییرات در مغز بود. او تلاش می کرد نشان دهد که تغییرات در مغز می توانند باعث مشکلات حافظه و رفتار شوند.
در سال ۱۹۰۶، دکتر آلوئیس آلزایمر نشانه های بیماری فرد ۵۱ ساله ای را توصیف کرد که دچار از دست دادن شدید حافظه و مشکلات رفتاری شده بود. او پس از مرگ بیمار، مغز او را بررسی کرد و به تغییرات غیرعادی در بخش های مختلف مغز پی برد. این بررسی نشان داد که این مشکلات به خاطر تغییرات غیرطبیعی در مغز هستند و فقط به دلیل افزایش سن نیستند. این کشف باعث شد آلزایمر به عنوان یکی از پیشگامان در بررسی بیماری های مغزی شناخته شود.
در آن زمان، کشف دکتر آلوئیس آلزایمر توجه زیادی جلب نکرد، اما در سال ۱۹۱۰، دکتر امیل کراپلین (Emil Kraepelin)، همکار دکتر آلوئیس آلزایمر، این بیماری را به نام او "بیماری آلزایمر (Alzheimer's disease)" نام گذاری کرد. این اقدام باعث شد که بیماری آلزایمر به طور رسمی به عنوان یک بیماری مستقل شناخته شود و تحقیقات زیادی در این زمینه آغاز گردد.
بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر شایع ترین نوع زوال عقل است که به تدریج باعث تخریب سلول های مغزی می شود و با گذشت زمان، حافظه، تفکر و توانایی تصمیم گیری فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۲۳، ۶۰ تا ۷۰ درصد از موارد زوال عقل مربوط به بیماری آلزایمر است. این بیماری به آرامی پیشرفت می کند؛ در مراحل اولیه، مشکلات خفیفی در حافظه یا تفکر ممکن است ظاهر شود، اما با گذشت زمان، این مشکلات شدیدتر شده و توانایی فرد در انجام کارهای روزمره را مختل می کند. در مراحل پیشرفته، حتی توانایی های اساسی مانند صحبت کردن یا انجام کارهای ساده نیز ممکن است از دست برود.
بیماری آلزایمر عمدتاً در افراد بالای ۶۵ سال مشاهده می شود. بر اساس گزارش انجمن آلزایمر آمریکا، پس از این سن، خطر ابتلا به آلزایمر هر پنج سال دو برابر می شود. به طوری که پس از ۸۵ سالگی، از هر سه نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا خواهد شد. با این وجود، آلزایمر بخشی طبیعی از فرآیند پیری نیست. در حالی که تغییرات خفیف حافظه با افزایش سن طبیعی است، آلزایمر یک بیماری پیشرونده و جدی است که به تدریج باعث تخریب سلول های مغزی می شود و عملکردهای شناختی فرد را مختل می کند.
علائم بیماری آلزایمر
فرد مبتلا به بیماری آلزایمر ممکن است یک یا چند مورد از نشانه های زیر را تجربه کند:
-
از دست دادن حافظه: یکی از اولین و رایج ترین علائم است. افراد ممکن است فراموش کنند که اخیراً چه کاری انجام داده اند یا سوالات تکراری بپرسند.
- سردرگمی در زمان و مکان: بیماران ممکن است در تشخیص مکان های آشنا دچار مشکل شوند یا در تعیین زمان و تاریخ دچار سردرگمی شوند.
- مشکل در انجام کارهای روزمره و برنامه ریزی: فعالیت هایی که قبلاً ساده بوده اند، مانند پخت و پز یا مدیریت امور مالی، به مرور زمان دشوارتر می شوند و برنامه ریزی برای کارهای روزانه به چالش کشیده می شود.
- ناتوانی در برقراری ارتباط: فرد ممکن است در یافتن کلمات مناسب یا دنبال کردن مکالمات دچار مشکل شود.
- کاهش قضاوت و تصمیم گیری: فرد مبتلا ممکن است در تصمیم گیری های روزمره دچار مشکل شود، مانند عدم توجه به مراقبت های شخصی.
- گم کردن اشیاء: بیماران ممکن است اشیاء را در مکان های غیرعادی قرار دهند و قادر به پیدا کردن آن ها نباشند.
- تغییرات در خلق و خو و شخصیت: افراد مبتلا ممکن است دچار تغییرات خلقی مانند افسردگی، اضطراب یا بی قراری شوند و در برخی موارد رفتارهای غیرعادی از خود نشان دهند.
عوامل موثر در بروز آلزایمر
عوامل متعددی می توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند که شامل:
- سن یکی از مهم ترین این عوامل است. با افزایش سن، تغییراتی مانند کاهش توانایی مغز در ترمیم سلول های آسیب دیده، تجمع پروتئین های غیرطبیعی و کاهش جریان خون به مغز رخ می دهد. این تغییرات باعث می شوند مغز در معرض آسیب بیشتری قرار گیرد و احتمال بروز آلزایمر افزایش یابد.
- سابقه خانوادگی و ژنتیک نیز از عوامل مهمی هستند که بر خطر ابتلا به آلزایمر تأثیر می گذارند. اگر یکی از بستگان درجه یک (مانند والدین یا خواهر و برادر) به آلزایمر مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد نیز افزایش می یابد.
- ضربه های مغزی شدید، به ویژه در سنین بالا، می تواند خطر ابتلا به آلزایمر را بیشتر کند.
- آلودگی هوا، به ویژه ناشی از دود خودروها و سوزاندن چوب، حاوی ذرات ریز و آلاینده هایی مانند دوده، فلزات سنگین (سرب، جیوه، آرسنیک)، سولفات ها و نیترات ها (مواد شیمیایی که از دود ماشین ها و کارخانه ها وارد هوا می شوند)، ترکیبات آلی فرار (مواد شیمیایی خطرناکی که از سوخت ها و مواد شیمیایی دیگر منتشر می‌شوند)، و گرد و غبار است. این ذرات از طریق سیستم تنفسی وارد بدن شده و پس از ورود به جریان خون، به مغز منتقل می شوند. این امر موجب آسیب به سلول های عصبی شده و در نهایت به تخریب بافت های مغزی منجر می شود. این فرآیندها می توانند احتمال بروز و پیشرفت بیماری های عصبی مانند آلزایمر را افزایش دهند.
- از دیگر عوامل کلیدی، سلامت قلب است. طبق تحقیقات انجمن آلزایمر آمریکا، سلامت قلب و مغز به شدت به هم مرتبط هستند، زیرا جریان خون و اکسیژن رسانی به مغز وابسته به عملکرد صحیح قلب است. هرگونه اختلال در عملکرد قلب، مانند فشار خون بالا یا دیابت، می تواند باعث کاهش جریان خون به مغز شده و خطر بروز آلزایمر را افزایش دهد.
- رژیم غذایی نیز در افزایش این خطر نقش دارد. مصرف غذاهای مضر و سرشار از چربی های اشباع و ترانس، قندها و غذاهای فرآوری شده، می توانند به مرور زمان به سلامت مغز آسیب رسانده و احتمال ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند.
روش‌های پیشگیری از آلزایمر
پیشگیری از آلزایمر با ایجاد تغییرات هدفمند در سبک زندگی امکان‌پذیر است، از جمله:
-
فعالیت‌های ذهنی از جمله یادگیری مهارت‌های جدید، مانند یادگیری یک زبان جدید، حل مسائل پیچیده، مانند حل جدول کلمات، و انجام بازی‌های فکری، مانند شطرنج یا سودوکو، ذهن را به چالش می‌کشند، به تقویت عملکرد مغزی کمک می‌کنند و توانایی‌های شناختی را بهبود می‌بخشند.
- ورزش منظم، مانند پیاده‌روی و شنا، با بهبود جریان خون و تقویت سلول‌های عصبی، خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش می‌دهد.
- مدیریت استرس از طریق روش‌هایی مانند مراقبه و یوگا نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا استرس مزمن می‌تواند به سلول‌های مغزی آسیب برساند.
- خواب کافی برای حفظ سلامت مغز ضروری است. کمبود خواب ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به آلزایمر شود. رعایت الگوی منظم خواب و اجتناب از استفاده از وسایل الکترونیکی قبل از خواب، به بهبود کیفیت خواب و محافظت از مغز کمک می‌کند.
- کنترل عوامل خطرزا مانند فشار خون بالا، دیابت و کلسترول، در پیشگیری از آسیب‌های مغزی و کاهش خطر ابتلا به آلزایمر نقش مهمی دارد.
- رژیم غذایی نیز یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از آلزایمر است. انتخاب درست مواد غذایی با کاهش التهاب و جلوگیری از آسیب‌های مغزی، نقش مهمی در حفظ سلامت مغز و کاهش خطر ابتلا به این بیماری دارد.
تأثیر رژیم غذایی در آلزایمر
بعضی مواد غذایی می‌توانند جریان خون به مغز را کاهش داده و در نتیجه، اکسیژن و مواد مغذی کمتری به مغز برسد. این کمبود باعث تضعیف سلول‌های مغزی شده و خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد. همچنین، بعضی مواد غذایی می‌توانند التهاب طبیعی بدن، که به طور موقت به عنوان واکنشی به عفونت یا آسیب ایجاد می‌شود، را به التهاب مزمن تبدیل کنند. التهاب مزمن به جای کمک به بهبود، به سلول‌های بدن، از جمله سلول‌های مغزی، آسیب می‌زند و خطر آلزایمر را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، بعضی مواد غذایی تولید رادیکال‌های آزاد را که مولکول‌های ناپایداری هستند و به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شوند، افزایش می‌دهند. در حالت عادی، بدن با استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها این رادیکال‌های مضر را خنثی می‌کند، اما وقتی تعداد آن‌ها بیش از حد شود، بدن نمی‌تواند آن‌ها را کنترل کند و این وضعیت منجر به استرس اکسیداتیو می‌شود. استرس اکسیداتیو به آسیب سلول‌های مغزی منجر شده و خطر بروز آلزایمر را افزایش می‌دهد. در مقابل، مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد ضدالتهابی می‌توانند از مغز در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد و التهاب مزمن محافظت کرده و به‌طور قابل‌توجهی خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهند. مصرف منظم این مواد غذایی نه تنها به بهبود حافظه و تمرکز کمک می‌کند، بلکه از سلول‌های مغزی در برابر آسیب‌های مختلف محافظت می‌نماید.
- مواد غذایی که سلامت مغز را تهدید می کند:
- چربی های اشباع و ترانس
این چربی ها که در غذاهای سرخ شده، فست فودها و شیرینی ها یافت می شوند، با کاهش جریان خون و محدود کردن اکسیژن رسانی به مغز، موجب افزایش تولید رادیکال های آزاد می شوند. این مولکول های ناپایدار به سلول های مغزی آسیب می رسانند و با تشدید استرس اکسیداتیو، خطر ابتلا به زوال شناختی و آلزایمر را افزایش می دهند.
- قندهای افزوده
قندهای افزوده، که در نوشیدنی های شیرین مانند نوشابه ها و خوراکی های فرآوری شده مانند کیک ها و شیرینی ها یافت می شوند، باعث نوسانات شدید قند خون می شوند. به عنوان مثال، مصرف مداوم نوشابه های شیرین باعث افزایش سریع سطح قند خون شده و به دنبال آن کاهش شدید سطح قند خون رخ می دهد. این نوسانات قند خون به مرور زمان تولید رادیکال های آزاد را تحریک می کند که با افزایش خطر ابتلا به آلزایمر و زوال شناختی مرتبط است.
- غذاهای فوق فرآوری شده
این نوع غذاها، مانند چیپس های بسته بندی شده، سوسیس، کالباس و غذاهای آماده، به دلیل دارا بودن مواد نگهدارنده و افزودنی های مصنوعی، می توانند التهاب مزمن و تولید رادیکال های آزاد را افزایش دهند. بنابراین مصرف مکرر غذاهای فوق فرآوری شده به مرور زمان به سلول های مغزی آسیب می زند و این آسیب ها می توانند باعث کاهش سلامت مغز شوند و خطر ابتلا به آلزایمر و دیگر بیماری های عصبی را افزایش دهند.
- غذاهای با میزان بالای جیوه
ماهی های بزرگ مانند کوسه و ماهی تن حاوی مقادیر زیادی جیوه هستند که می تواند به بخش های مختلف مغز آسیب برساند. مصرف این ماهی ها باید محدود شود تا خطر آسیب های عصبی کاهش یابد.
- سیب زمینی های سبز و جوانه زده
سیب زمینی های سبز حاوی سولانین، یک ترکیب سمی برای سلول های عصبی (نوروتوکسیک)، هستند که می تواند به مغز آسیب رسانده و عملکرد آن را مختل کند.
- مواد غذایی که در تقویت و حفاظت از مغز نقش دارند:
- سبزیجات
سبزیجاتی مانند اسفناج و کلم‌پیچ غنی از ویتامین‌های E و K هستند. ویتامین E به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، سلول‌های مغزی را در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. همچنین، ویتامین K نقش مهمی در تقویت توانایی های ذهنی داشته و به کاهش سرعت زوال عقل کمک می‌کند.
- ماهی‌ها
ماهی‌هایی مثل سالمون، ساردین و شاه ماهی منابع غنی از اسیدهای چرب امگا-۳ هستند. این اسیدهای چرب با کاهش التهاب مغز، به حفظ عملکرد طبیعی آن کمک می‌کنند. مصرف منظم این ماهی‌ها می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های عصبی، از جمله آلزایمر، را کاهش دهد.
- توت‌ها
توت‌هایی مانند بلوبری و توت‌فرنگی حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که از سلول‌های مغزی در برابر استرس اکسیداتیو محافظت کرده و التهاب‌های مغزی را کاهش می‌دهند. مصرف مداوم این میوه‌ها با کاهش سرعت زوال شناختی و حفظ سلامت مغز ارتباط دارد.
- آجیل‌ها
آجیل‌هایی مثل گردو، حاوی ویتامین E و سایر مواد مغذی هستند که به محافظت از مغز در برابر اثرات پیری کمک می‌کنند. ویتامین E به حفظ سلامت سلول‌های عصبی و تقویت عملکرد طبیعی مغز کمک می‌کند.
- روغن زیتون فرابکر
روغن زیتون فرابکر دارای ترکیبات ضدالتهابی است که از سلول‌های مغزی در برابر آسیب محافظت می‌کنند. این روغن با کاهش خطر زوال شناختی و بیماری‌هایی مانند آلزایمر همراه است.
- حبوبات
حبوباتی مانند عدس و نخود منابع خوبی از ویتامین‌های گروه B هستند که نقش حیاتی در کاهش سطح هوموسیستئین دارند. هوموسیستئین یک آمینواسید است که در مقادیر بالا می‌تواند به رگ‌های خونی و سلول‌های مغزی آسیب رسانده و باعث مشکلات عصبی مانند آلزایمر شود. مصرف منظم حبوباتی مانند عدس و نخود می‌تواند خطر بروز آلزایمر و زوال شناختی را کاهش دهد و عملکرد شناختی را بهبود بخشد.
اهمیت آگاهی از بیماری آلزایمر
پیشگیری از بیماری آلزایمر با آگاهی از عوامل خطر و اتخاذ شیوه‌های زندگی سالم امکان‌پذیر است. عواملی مانند افزایش سن، سابقه خانوادگی، و سبک زندگی نامناسب می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. با این حال، رعایت فعالیت‌های منظم جسمانی و ذهنی و داشتن رژیم غذایی مناسب از جمله راهکارهای مؤثر در کاهش احتمال ابتلا به آلزایمر محسوب می‌شوند. این اقدامات پیشگیرانه می‌توانند به افراد کمک کنند تا خطر ابتلا به بیماری را کاهش داده و سلامت ذهنی خود را در طولانی‌مدت حفظ کنند.
در صورت بروز بیماری، آگاهی از علائم اولیه نظیر کاهش حافظه و تغییرات رفتاری بسیار حائز اهمیت است. تشخیص زودهنگام این علائم به بیماران و خانواده‌های آنان این امکان را می‌دهد که سریع‌تر به متخصصان مراجعه کرده و درمان‌ها و مراقبت‌های مناسب را آغاز کنند. اقدام به‌موقع می‌تواند به کاهش سرعت پیشرفت بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران منجر شود.