۱۴۰۱.۰۶.۰۹
روز ۳۰ فروردین‌ماه از سال ۱۳۸۲ با گرامیداشت دانشمند فرزانه‌ی ایرانی، سید اسماعیل جرجانی، بنیانگذار و پدر علوم آزمایشگاهی، به عنوان روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی تعیین شده تا بهانه‌ای باشد که از زحمات و تلاش‌های مردان و زنان سپیدپوش عرصه‌ی سلامت تقدیر شود.
سالروز تولد حکیم جرجانی فرصت مغتنمی است تا از تلاش و کوشش عزیزان عرصه علوم آزمایشگاهی و راهگشایان و رمز گشایان طبیبان، تقدیر و تشکر به عمل آید. جامعه علمی آزمایشگاهیان، دیده‌بانان گمنام حوزه‌ی سلامت کشور هستند که با تشخیص به موقع عوامل بیماری زا، افتخار مدافعین خطوط اول نبرد با بیماری‌ها را از آن خود نموده و با فداکاری و گذشت، سلامت و آسایش خود را در راه اعتلای سلامت جامعه گذاشته‌اند.
علوم آزمایشگاهی در دو بخش درمان و بهداشت جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به ویژه در این روزهای کرونایی که نقش آزمایشگاه‌ها در تشخیص بیماری کرونا بسیار حیاتی است. بدینوسیله این روز بزرگ را به تمامی اعضای خانواده بزرگ علوم پزشکی تبریک می‌گوییم.
با توجه به اینکه روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی در کشورمان، مقارن است با میلاد حکیم جرجانی، در این مطلب قصد داریم تا نیم‌نگاهی به زندگی این پزشک نابغه و دانشمند فرزانه داشته باشیم.
معرفی سید اسماعیل جرجانی
زین‌الدین ابوالفضائل اسماعیل بن حسین جرجانی معروف به سید اسماعیل پزشکی ایرانی بود که به دو زبان عربی و فارسی می‌نوشت. او در ۴۳۴ قمری در شهر گرگان بدنیا آمد و در دربار خوارزم برآمد و در ۱۱۳۵–۱۱۳۶میلادی مطابق با ۵۳۱ قمری، در مرو درگذشت.
اهمیّت آثار سیّد اسماعیل جرجانی در این است که پس از چند سده که مجموعه‌های بزرگ پزشکی همچون کامل الصّناعه علی بن عبّاس مجوسی اهوازی، الحاوی و المنصوری محمّد بن زکریّای رازی و قانون ابن سینا به زبان عربی در دسترس جویندگان علم پزشکی بود آثار جرجانی با زبان فارسی جلوه‌ای خاص به خود گرفت و آنان که عربی نمی‌دانستند به آسانی می‌توانستند از این آثار بهره‌مند گردند.
جرجانی برای اینکه امر را بر جویندگان علم دشوار نسازد کوشید تا اصطلاحات عربی را هم همپایه مصطلحات فارسی در آثار خود بیاورد و در آغاز رساله ذخیره خوارزمشاهی تصریح می‌کند به اینکه: «اگرچه این خدمت به پارسی ساخته آمده است لفظ‌های تازی که معروف است و بیشتر مردمان معنی آن دانند و بتازی گفتن سبک‌تر باشد آن لفظ هم بتازی یاد کرده آمد تا از تکلّف دورتر باشد و بر زبان‌ها روان‌تر».
وی رسالهٔ طبی مفصلی به فارسی نوشت به نام ذخیره خوارزمشاهی، که احتمالاً اندکی پس از ۱۱۱۰میلادی، برای قطب‌الدین محمد (پادشاهی‌اش از ۱۰۹۷ تا ۱۱۲۷میلادی)، تألیف شده‌است. احتمالاً این نخستین دائرةالمعارف طبی بود که به جای عربی به فارسی نوشته می‌شد و از کتب پایه و جامع در پزشکی سنتی امروز است.
ذخیره شامل قریب ۷۵۰۰۰۰ واژه، در نه کتاب (۷۵ باب، ۱۱۰۷ فصل) است، و کتاب دهمی به نام کتاب قرابادین بعداً بدان ضمیمه شده‌است.